مکتب تشیع در دوران امام محمد باقر(ع)

مکتب تشیع پس از گذر از دوران خفقان حکومت بنی امیه بعد از شهادت امام حسین (ع) وارد مرحله جدیدی شد. در دوران امام سجاد (ع) شیعه زیر فشار‌های دستگاه اموی قرار داشت، اما با شروع دوران امامت امام باقر (ع) شیعه توانست در مقابل دیگر مکاتب فکری آن زمان ظهور و بروز پیدا کند؛ تا آنجا که براساس روایات تاریخی، هشام بن عبدالملک، حاکم وقت اموی، مشورت‌هایی از ایشان برای مدیریت حکومت می‌گرفت. در کتاب «اعیان الشیعه» آمده است که عبدالملک‌مروان به پیشنهاد امام باقر (ع) اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد، درحالی که پیش از آن معاملات با سکه‌های رومی انجام می‌شد.

سستی پایه‌های حکومت امویان برای امام باقر (ع) زمینه‌ای را فراهم کرد که برای سایر ائمه (ع) فراهم نشد. این مسئله سبب شد امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی برجا بگذارند. ازاین رو راویان بسیاری از امام باقر (ع) احادیث گوناگونی در کتاب‌های حدیث نقل کرده اند. شهرت علمی امام باقر (ع) نه تنها در حجاز، بلکه در عراق و خراسان نیز فراگیر شده بود؛ چنان که «کلینی» در کتاب «الکافی» نقل می‌کند: «مردمی از خراسان دور امام (ع) حلقه می‌زنند و اشکالات علمی خود را از ایشان می‌پرسند.»

آثار گوناگونی درباره تحلیل وضعیت اجتماعی و فرهنگی دوران امام باقر (ع) به زبان فارسی و عربی منتشر شده است، اما فقط چند اثر به زبان انگلیسی دراین زمینه نوشته شده است. «آریزنا لالانی»، پژوهشگر مطالعات اسلامی و دارای مدرک دکترا از دانشگاه «ادینبرو» از محققانی است که دراین زمینه تحقیقاتی به‌رشته تحریر درآورده است. کتاب او با عنوان «نخستین اندیشه‌هاى شیعى: تعالیم امام محمد باقر (ع)» در سال ۲۰۰۲ برنده جایزه کتاب سال ولایت جمهورى اسلامى ایران شد. این کتاب تاکنون به زبان‏ هاى فارسی، عربى، فرانسه، گجراتى و اردو ترجمه و منتشر شده است.

همچنان‌که نویسنده به درستی در مقدمه اشاره می‌کند، تاکنون پژوهش‌های تحلیلی و پایه‌ای کمی درباره رشد و گسترش اولیه مکتب تشیع به عنوان یک نظام عقیدتی و فقهی به زبان انگلیسی یا هر زبان دیگری منتشر شده است. وی در این کتاب به بررسی جنبه‌هایی از زندگی و سیره امام محمدباقر (ع) و روایات برجامانده از ایشان در منظومه فقهی و اخلاقی تشیع پرداخته است. او در این کتاب سعی می‌کند با بررسی وضعیت اجتماعی آن دوران چگونگی پایه گذاری فقهی و کلامی مکتب تشیع را نشان دهد و در ادامه رشدونمو آن را در دوران امام صادق (ع) تبیین می‌کند. نویسنده سعی می‌کند زمینه‌های شکل گیری کلامی و فقهی مکتب تشیع از دوران امامت امام باقر (ع) و بحران‌های اجتماعی و فرهنگی آن زمان را بررسی و تحلیل کند.

مکتب تشیع از دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع) وارد مرحله جدیدی شد و این امر هم زمان با دوران سامان‌یافتن مذهب تشیع و مطرح شدن آن به عنوان یک مکتب فکری و نه جریانی صرفا سیاسی بود. روایتی از امام صادق (ع) که در کتاب «الکافی» شیخ کلینی نقل شده، نشان دهنده شرایط ویژه آن دوران است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «تا پیش از پدرم شیعیان در افکار و آداب دینی خویش پیرو عموم بودند، اما پدرم چنان کرد که درنهایت عموم مسلمانان به لحاظ فکری به تشیع وابسته شدند.»